شرایط پرداخت مزد غیرنقدی چگونه است؟

در هر نظام حقوقی لازم است که روابط میان کارگر و کارفرما پیش بینی شود و مسئولیت‌ها و وظایف هر کدام به صورت دقیق مشخص گردد.

روابطی که میان کارگر و کارفرما وجود دارد دربرگیرنده بخش‌های مختلفی است که یکی از بخش‌های روابط آن‌ها پرداخت دستمزد و حق السعی است. از مهمترین پرداخت‌های هر کارفرما به کارگرهای خود دستمزد است که قوانین به خصوصی دارد.

به دلیل آن که در حقوق کار و امور اداری اصطلاحات حقوقی زیادی وجود دارد اکثر افراد در مواجه با این اصطلاحات گیج و سردرگم می‌شوند و حتی گاهی ممکن است به دلیل همین بلد نبودن و عدم آشنایی با اصطلاحات، حق و حقوقشان ضایع گردد.

به همین منظور سامانه وکیل کار 24 تشکیل گردیده است تا افراد در زمانی که نیاز داشتند با یک متخصص و وکیل دادگستری در خصوص حقوق کار سوال بپرسند، به این سامانه مراجعه نمایند.

در ادامه این مطلب قرار است بیشتر درباره حق السعی و دستمزد صحبت کنیم و بررسی کنیم که آیا امکان دارد دستمزد کارگر را به صورت غیرنقدی پرداخت کرد؟ توصیه می‌کنیم حتما این مقاله را تا پایان مطالعه کرده و در پایان نظرات و تجربیات خود را با در میان بگذارید.

حق السعی به چه معناست؟

در تعریف حق السعی باید بگوییم که هر کارگر از زمانی که مشغول به کار می‌شود با کارفرمای خود توافق می‌کند که در ازای کاری مشخص، مبلغی مشخص دریافت کند.

پرداختی‌هایی که کارفرما به صورت ماهانه به کارگر پرداخت می‌کند بخش‌های مختلفی دارد که شامل حقوق و دستمزد، هزینه مسکن و خوار و بار، ایاب و ذهاب، حق عائله‌مندی، مزایای نقدی و غیرنقدی، پاداش‌های گوناگون و غیره می‌شود.

پرداختی‌های مختلفی که کارفرما به کارگر می‌پردازد ممکن است به موجب قانون مشخص شده باشد و یا آن که خود کارفرما بنا به دلایلی به کارگر بپردازد.

باتوجه به تمامی موارد گفته شده در فوق، به مجموعه پرداختی‌هایی که کارگر دریافت می‌کند، حق السعی گفته می‌شود.

در خصوص حق السعی باید این نکته را بدانید که تمامی پرداختی‌هایی که کارفرما به کارگر می‌پردازد، لازم است در قرارداد کاری که میان آن‌ها تنظیم گردیده است تعیین شده باشد.

چون در ماده 34 قانون کار آمده است: کلیه دریافت‌های قانونی به کارگر به اعتبار قرارداد کار اعم از مزد یا حقوق کمک عائله مندی، هزینه‌های مسکن، خواربار، ایاب و ذهاب، مزایای غیر نقدی، پاداش افزایش تولید، سود سالانه و نظایر این‌ها دریافت می‌نماید را حق السعی می‌نامند.

پس این چنین فهمیدیم که حق السعی نام یک دریافتی جداگانه نیست، بلکه به تمامی پرداختی‌هایی که یک کارگر دریافت می‌کند حق السعی گفته می‌شود. اعم از دستمزد، پاداش، اضافه کاری و غیره.

حق السعی به چه صورت محاسبه می‌شود؟

همانگونه که در فوق گفتیم به تمامی پرداختی‌هایی که کارگر دریافت می‌کند حق السعی گفته می‌شود. حق السعی کارگر براساس محاسبه همه مزایای نقدی و غیرنقدی که به کارکر پرداخت شده است، تعیین می‌گردد.

برای آن که بتوان حق السعی یک کارگر را مشخص کرد لازم است دستمزد هر ساعت کاری، شب کاری، ساعات اضافه کاری، سنوات ماهانه، سنوات سالانه، عیدی و پاداش را محاسبه نمود و سپس مجموع تمامی این موارد را به دست آورد.

میزان بدست آمده از جمع تمامی این موارد برابر است با میزان حق السعی کارگر.

برای محاسبه میزان حق السعی هر ماه، لازم است در وهله اول دستمزد روزانه کارگر را تقسیم بر ساعات کاری او کرد تا دستمزد او به ازای هر ساعت کار مشخص گردد.

با مبلغ به دست آمده مدت زمانی که کارگر کار می‌کند و سنوات او را محاسبه کرده و جمع می‌کنیم. جمعی که به دست آمد برابر می‌شود با میزان حق السعی آن ماه.

مزد به چه معناست؟

در بخش محاسبه میزان حق السعی چندین بار حرف از دستمرد زده شد. احتمالا این سوال برایتان پیش آمده است که پس تعریف دستمزد چیست؟ و آیا دستمزد با حق السعی فرق دارد؟ وکلای سامانه وکیل کار 24 این سوالات را پاسخ خواهند داد.

مزد یا دستمزد مبلغ پایه و مشخصی است که کارگر در عوض انجام کاری مشخص، از کارفرما دریافت می‌کند.

مزد ممکن است به صورت نقدی، غیرنقدی و یا حتی اعطای امتیاز و مزایای پرداخت شود و بستکی به توافق میان طرفین دارد. به صورت کلی این قرارداد بین کارگر و کارفرما است که میزان دستمرد پرداختی به کارگر را مشخص می‌کند.

کارشناسان سامانه وکیل کار 24 اضافه می‌کنند که دستمزد به دو صورت پرداخت می‌شود:

• الف) یا براساس میزان ساعاتی که فرد مشغول به انجام کار مشخص شده است
• ب) و یا براساس میزان محصولاتی که می‌فروشد و یا حجم کاری که در طول روز یا ساعات کاری انجام می‌دهد.

در صورتی که شخص بر اساس ساعات کاری دستمزد دریافت کند، مزد ساعتی نام دارد و اگر بر اساس حجم کاری باشد، به آن کارمزد گفته می‌شود.

شیوه پرداخت مزد به کارگر بستگی به قرارداد کاری که میان کارگر و کارفرما تنظیم گردیده دارد. در صورتی که در قرارداد نحوه پرداخت دستمزد یاعتی باشد به همان شیوه و اگر کارمزدی باشد نیز به شیوه خود پرداخت خواهد شد.

اما به صورت کلی با وجود آن که نحوه پرداخت دستمزد و میزان آن بستکی به قرارداد تنظیم شده میان کارگر و کارفرما دارد اما یک سری شرایط و حداقل‌هایی وجود دارد که باید از سوی هر دو طرف رعایت شود.

به عنوان مثال حداکثر ساعات قانونی که یک کارگر باید کار کند، 8 ساعت است و فرقی ندارد که نحوه پرداخت دستمزد او به چه صورت خواهد بود. بیشتر از 8 ساعت، اضافه کار محسوب خواهد شد.

مزد ثابت یعنی چه؟

هر شغلی در کنار دستمزدی که در ازای انجام کار مشخص از سوی کارگر به او پرداخت می‌شود، مزایای دیگری نیز مانند پرداخت پاداش، مزایای سختی کار، مزایای سرپرستی، فوق العاده و غیره بر اساس شرایط خاص آن شغل دارد.

به مجموعه دستمزد و مزایایی که به ازای کار مشخص به کارگر پرداخت می‌شود، مزد ثابت می‌گویند.

مزد ثابت در حقیقت دربرگیرنده مزایای اختصاصی همان شغل است و مزایای دیگری که امکان دارد به کارگر پرداخت شود مانند هزینه عائله‌مندی، هزینه خوار و بار، کمک هزینه مسکن و غیره که به عنوان مزایای رفاهی و انگیزشی به او پرداخت می‌شود، مزد ثابت محسوب نمی‌شوند.

به طور کلی می‌توان اینگونه گفت که دریافتی‌هایی که کارگران به ازای وظایف اختصاصی شغلشان دریافت می‌کنند مزد ثابت نامیده شده و معمولا چندین مورد مختلف را در بر می‌گیرد.

پرداخت مزد به صورت نقدی و غیر نقدی

دستمزدی که به کارگر پرداخت می‌شود چه بر اساس ساعت کار و چه براساس کارمزد تعیین شده و به او پرداخت شود، به 3 شکل به او پرداخت خواهد شد و خارج از این 3 شکل نمی‌تواند باشد.

یا دستمزد او به صورت کاملا نقدی و یا به صورت کاملا غیرنقدی و یا آن که بخشی نقدی و بخشی غیرنقدی پرداخت می‌شود.

پرداخت دستمزد کارگر به صورت کاملا غیرنقدی چیزی است که این روزها دیگر رواج ندارد. البته همچنان در برخی از کارگاه‌ها به خصوص کارگاه‌هایی که مربوط به فعالیت‌های کشاورزی است مشاهده می‌شود، اما به طور کلی می‌توان چنین گفت که رواج ندارد.

البته هم در اسناد سازمان بین الملل و هم در قانون کار کشور ما، پرداخت دستمزد به صورت غیرنقد مجاز اعلام شده است.

به موجب ماده 40 قانون کار: در مواردی که با توافق طرفین قسمتی از مزد به صورت غیر نقدی پرداخت می‌شود، باید ارزش نقدی تعیین شده برای این گونه پرداخت‌ها منصفانه و معقول باشد.

البته نکته بسیار مهمی که در پرداخت دستمزد به صورت غیرنقدی باید در نظر داشت این است که در پرداخت غیرنقدی دستمرد، در صورتی امکان‌پذیر است که کارگر حداقل دستمزد خود را به صورت نقدی دریافت کند.

به بیان دیگر تمامی دستمزدهای غیرنقدی باید مازاد بر حداقل مقرر باشد. این موضوع در ماده 42 قانون کار نیز به این صورت مقرر گردیده است: حداقل مزد موضوع ماده 41 این قانون منحصرا باید به صورت نقدی پرداخت شود پرداخت‌های غیر نقدی به هر صورت که در قرارداد‌ها پیش‌بینی می‌شود به عنوان پرداختی تلقی می‌شود که اضافه بر حداقل مزد است.

نکته جالب دیگری که وجود دارد این است که در قانون کار اشاره‌ای به الزامی بودن پرداخت مزد غیرنقدی به شکل کالا و خدمات مصرفی برای کارگر و خانواده وی نشده است. شکل رایج و معمول این است که کارگر تمامی دستمزد و مزایای خود را به صورت نقدی و به وجه رایج کشور دریافت کند.

آیا کارفرما می‌تواند مزد کارگر را به صورت غیرنقدی پرداخت کند؟

لازم است کارگران به این موضوع آگاه باشند که کارفرمایان می‌توانند دستمزد آنان را هم به صورت نقدی و هم به صورت غیرنقدی پرداخت نمانید.

البته کارفرمایان باید این نکته را در نظر داشته باشند که حداقل دستمزد کارگر را که هر ساله از سوی شورای عالی کار تصویب می‌شود به صورت نقدی پرداخت نمایند.

در واقع این حداقل دستمزد را نمی‌توان به صورت غیرنقدی پرداخت کرد اما باقی مانده حق السعی کارگران قابل پرداخت به صورت غیرنقدی است.

حق السعی کارگر همانطور که گفتیم تمامی دریافتی او از سوی کارفرماست که شامل هزینه مسکن، حق اولاد، هزینه رفت و آمد، خوار و بار و غیره می‌شود.

این حق السعی باید از سوی کارفرما به صورت ماهانه پرداخت شود اما به غیر از حداقل دستمزد مشخص، باقی مانده آن را می‌توان هم به صورت نقدی و هم به صورت غیرنقدی پرداخت نمود.

آن بخش از حق السعی کارگران که مازاد بر حداقل دستمزد آنها است، اگر با توافق کارگر به صورت غیرنقدی پرداخت شد، باید ارزش آن منصفانه باشد و از میزان نقدی آن کمتر نباشد.

البته نکته لازم به ذکری که درباره حق السعی وجود دارد این است که حق السعی مزایای رفاهی برای کارگر است و زمانی به کارگر تعلق می‌گیرد که قرارداد او با کارفرما مشمول قانون کار شود، در غیر این صورت کارگر نمی‌تواند ادعایی برای دریافت آن کند.

کمک هزینه‌ کالاهای مصرفی برای کارگر و خانواده وی که به بن کارگری نیز معروف است، به موجب ماده 36 قانون کار لازم است به شکل نقدی پرداخت شود تا به این طریق کارگر با آن مبلغ هر چیزی که خود نیاز داشت تهیه نماید به جای آن که مجبور به خرید از فروشگاهی خاص شود.

البته درصورتی که کارگر و کارفرما در قرارداد خود بر سر این موضوع توافق  کرده باشند، ایرادی ندارد که این وجه به صورت غیرنقد پرداخت گردد.

همچنین باید این نکته را نیز خاطر نشان کرد که بن کارگری که در واقع همان حق خوار و بار است، اگر به صورت نقدی پرداخت شود، مشمول مالیات شده و از آن کسر می‌گردد اما در صورت پرداخت به صورت بن و یا غیرنقدی، از شمول مالیات خارج خواهد شد.

=کارگرانی که به شکل نیمه وقت مشغول به کار هستند، هزینه خوار و بار یا همان بن کارگری بر اساس میزان ساعتی که در ماه مشغول به کار هستند به آن‌ها تعلق محاسبه شده و تعلق می‌گیرد.

نکاتی در خصوص حقوق و دستمزد کارگران

1. نکته اولی که در خصوص حقوق و دستمزد کارگران باید بیان نمود این است که به منظور آن که مزایای رفاهی و انگیزه کارگران برای کار کردن افزایش و بهبود پیدا کند، مواردی همچون خواروبار و کمک عائله‌مندی، کمک هزینه مسکن، سود سالانه و پاداش افزایش تولید، داخل مزد ثابت و مبنا قرار نمی‌گیرد.
2. کارگر برای آن که مشمول قانون کار شده و از مزایای آن بهره‌مند شود باید با کارفرمای خود قرارداد کار به صورت کتبی تنظیم کند و در آن نکاتی از قبیل درج مبلغ مزد به صورت روزانه یا ساعتی، نحوه پرداخت آن، ساعات کار، نوع کار و روزهای کارکرد کارگر، به صورت دقیق تعیین شده و اجرا گردد.
3. چنانچه در قرارداد کار تعیین شده باشد که حق السعی کارگر به صورت ماهانه به او پرداخت گردد، لازم است که این پرداختی در آخرین روز ماه انجام بگیرد.
4. در نیمه اول سال که ماه‌ها 31 روز است، حقوق مزایای کارگر باید طبق 31 روز تعیین شده و پرداخت گردد.
5. میزان حق السعی پرداختی به کارگران در شرایط کاری و محیطی برابر، باید به صورت یکسان تعیین گردیده و پرداخت شود و مواردی مانند زن و مرد بودن، نژاد، قومیت، اعتقادات، مذهب و… نباید در آن تاثیر بگذارد.
6. افرادی که به طور پاره وقت و یا کمتر از ساعات قانونی که 8 ساعت است، کار می‌کنند، باید دستمزد کمتری نسبت به افراد تمام وقت و متناسب با میزان ساعات کاریشان، دریافت کنند.
7. زمانی که کارفرما می‌خواهد بخش مازاد بر حداقل دستمزد کارگر را به صورت غیرنقدی پرداخت کند، باید ارزش آن به میزانی باشد که منصفانه و معقول باشد.

در پایان این مطلب و به عنوان بیان آخرین سخن باید گفت که هر کارگری باید متناسب با کاری که انجام می‌دهد دستمزد دریافت کند.

دستمزد کارگر زمانی که با مزایای او مانند حق مسکن، حق اولاد و غیره جمع شود، حق السعی نامیده می‌شود. درواقع حق السعی تمام مبلغی است که کارگر از کارفرمای خود دریافت می‌کند.

کارفرمایان می‌توانند بخشی از حق السعی کارگر را به صورت غیرنقدی پرداخت کنند، اما با این شرط که حداقل دستمزد کارگر را که هر سال از سوی شورای عالی کار تعیین می‌شود، به صورت نقدی پرداخت نماید.

عزیزانی که در خصوص حق السعی، دستمزد و قوانین مربوط آن به دنبال وکیل و یا کارشناس متخصص هستند، می‌توانند با کارشناسان یا وکلای سامانه وکیل کار 24 ارتباط برقرار کرده و در زمینه‌ای که سوال دارند، مشورت دریافت کنند.