راهنمای مقاله
در طول هر سال افراد زیادی به عنوان کارگر مشغول به کار شده و یا از کار بی کار می‌شوند. بی کار شدن و یا به تعبیری اخراج شدن آن ها ممکن است دلایل گوناگونی داشته باشد که یکی از آن دلایل می‌تواند اعتیاد کارگر باشد.
از آن جایی که اقتصاد ایران قدرت زیادی ندارد، اخراج کارگران و یا تعدیل نیروی کار می‌تواند تاثیر بدی بر روی آن بگذارد.
زمانی که کارگر و یا یک نیروی کار با معضلی به اسم اعتیاد درگیر می‌شود، اولین کاری که به ذهن کارفرما می‌رسد که انجام دهد، این است که اقدام به اخراج کارگر معتاد کند.
تا به این طریق هم یک نیروی کارآمد را جایگزین آن کرده و هم از آسیبی که ممکن است شخص معتاد وارد نماید، جلوگیری کند اما باید دید که آیا واقعا کارفرما این حق را دارد که کارگری را به خاطر اعتیاد اخراج کند؟
زمانی که کسی به عنوان کارگر در جایی مشغول به کار می‌شود، امکان دارد یک قرارداد کتبی تنظیم نکرده و تنها به صورت شفاهی با کارفرما توافق می‌کنند.
این کار بسیار غلط است و کارشناسان و وکلای سامانه وکیل کار 24 توصیه می‌کنند که افراد به طور حتم به صورت کتبی قرارداد کار تنظیم کنند. زیرا در صورت عدم وجود یک قرارداد کتبی کارفرما خیلی راحت می‌تواند کارگر را اخراج کند و کارگر نیز به دلیل فقدان قرارداد، امکان شکایت کردن از او را ندارد.
بنابراین زمانی که فردی تصمیم می‌گیرد در جایی مشغول به کار شود، باید قرارداد کار تنظیم کرده و هر دو طرف یعنی هم شخص کارگر و هم کارفرما آن را امضا کنند.
در تنظیم قرارداد کار لازم است نکاتی را مدنظر قرار دهید و درمورد آنها با کارفرما به توافق برسید. در این زمینه متخصصان سامانه وکیل کار 24 می‌توانند به خوبی شما را راهنمایی کنند.
اگر بخواهیم قرارداد کار را به صورت مختصر تعریف کنمی باید بگوییم که یک قرارداد کتبی و یا در بعضی از مواقع شفاهی است که به موجب آن حق و حقوق و وظایف طرفین قرارداد یعنی کارگر و کارفرما مشخص می‌شود و هردو موظف هستند به وظایف خود عمل نمایند.
اما همانگونه که گفتیم سوال اصلی که در این مقاله تصمیم داریم آن را پاسخ دهیم این است که آیا کارفرما حق اخراج کارگر معتاد را دارد یا خیر؟ برای رسیدن به پاسخ این سوال خوب است که در ابتدا مواردی همچون قانون اخراج کارگر از سوی کارفرما، دلایل اخراج کارگر و پس از آن علت گرایش کارگران به اعتیاد را بررسی کنیم.
قانون اخراج کارگر از سوی کارفرما
در حقوق ایران برای اعمال کارگر و کارفرما قانونی تحت عنوان قانون کار وضع گردیده است و به موجب آن اگر هر یک از کارگر یا کارفرما از وظایف خود سرپیچی کردند، مرتکب تخلف شده و طرف مقابل می‌تواند از وی شکایت کند.
درحقیقت این قانون راهی است برای افرادی که حق و حقوقشان ضایع شده و می‌خواهند به نوعی آن را جبران کنند. در مواد 21 به بعد قانون کار، مطالبی که مربوط به پایان قرارداد کار است آورده شده و یکی از آن، اخراج کارگر از سوی کارفرما است.
ماده 27 قانون کار بیان می‌کند: هر گاه کارگر در انجام وظایف محوله قصور ورزد و یا آیین‌نامه‌های انضباطی کارگاه را پس از تذکرات کتبی نقض نماید کارفرما حق دارد در‌صورت اعلام نظر مثبت شورای اسلامی کار علاوه بر مطالبات و حقوق معوقه به نسبت هر سال سابقه کار معادل یک ماه آخرین حقوق کارگر را به‌عنوان “حق سنوات” به وی پرداخته و قرارداد کار را فسخ نماید.
نکته‌ای که از این ماده می‌توان فهمید این است که هیچ کارفرمایی نمی‌تواند در صورت قصور کارگر از وظایفش به صورت مستقیم او را اخراج کند. در ابتدا باید نظر مثبت شورای اسلامی کار را برای اخراج کارگر کسب کند.
چنانچه شورای اسلامی کار موافق اخراج کارگر نباشد، لازم است کارفرما موافقت انجمن صنفی را کند. اگر آنها موافق اخراج شدن کارگر نباشند و کارگر و کارفرما به توافق با یکدیگر نرسیدند، هیئت تشخیص، روابط کارگر و کارفرما را مورد بررسی قرار داده و در صورتی که موضوع حل نشد، هیات حل اختلاف به آن رسیدگی کرده و تصمیم‌گیری خواهد کرد.
در مدت زمانی که کارفرما به دنبال کسب نظر شورای اسلامی کار است، تا وقتی که رای اخراج کارگر صادر نشده، وی باید در همان بخشی که مشغول به کار بوده بماند و به وظایف خود ادامه دهد.
در پایان نیز چنانچه رای اخراج او صادر شد، دستمزد این مدت را دریافت خواهد کرد.
کدام دلایل برای اخراج کارگر از سوی کارفرما غیرموجه است؟
برخی از دلایل وجود دارد که کارفرما این حق را ندارد که به موجب آنها کارگر را اخراج و یا قرارداد کار را فسخ کند. این موارد عبارت هستند از:
- زمانی که کارگری به دلیل بروز حوادث ناگوار و ناگهانی و اتفاقات پیش‌بینی نشده، نتواند مدتی در محل کار حاضر شود.در چنین حالتی کارفرما حق اخراج او را ندارد.
- زمانی که کارگری بخواهد از مرخصی تحصیلی استفاده کرده و به مدت 2 یا 3 سال به سر کار نیاید. در چنین حالتی نیز کارفرما نباید او را اخراج کند.
- زمانی که یک کارگر به خدمت سربازی اعزام شود، کارفرما نمی‌تواند وی را اخراج نماید.
- اگر کارگری به دلیل محکوم به حبس یا توقیف شود، کارفرما نباید او را به این دلیل اخراج کند.
- اگر کارگری به مواد مخدر اعتیاد پیدا کند، به گونه‌ای که آسیبی برای محل کار و سایر کارگران ایجاد نکند، کارفرما نباید او را اخراج کند.
در صورتی که کارگری بعد از رفع مشکلاتش به محل کار بازگشت و کارفرما اقدام به اخراج کارگر کرد، این عمل او غیرقانونی بوده و کارفرما این اجازه را ندارد که در موارد بالا کارگر را اخراج نماید.
در صورت اتفاق افتادن چنین چیزی، یعنی اخراج کارگر به دلیل غیرموجه، کارگر می‌تواند به یکی از مراجع صالح مراجعه نموده و از کارفرما شکایت کند. کارفرمایی نیز که بدون دلیل و پیش از آنکه قرارداد کار به اتمام برسد کارگر را اخراج کند، باید مسئولیت این اخراج را برعهده بگیرد.
آیا کارگر می‌تواند به دلیل اخراج غیرقانونی به کار بازگردد؟
همانگونه که در فوق اشاره کریم، اگر کارگری بدون دلیل موجه و به صورت غیرقانونی اخراج شد، کارگر باید ظرف 30 روز از تاریخ اخراج، به اداره کار محل کار خود مراجعه کرده و اخراج غیرقانونی خود را گزارش دهد و درخواست کند که حکم بازگشت وی به کار صادر گردد.
البته لازم به ذکر است که انجام تمامی این امور به صورت الکترونیکی امکان‌پذیر است.
با ارائه درخواست کارگر مبنی بر بازگشت به کار، هیئت بدوی تشخیص دادخواست را مورد بررسی و رسیدگی قرار داده و کارفرما را احضار می‌کند. کارفرما باید توضیحات خود را مبنی بر علت اخراج کارگر ارائه دهد.
چنانچه هیئت تشخیص، تشخیص بدهد که توضیحات کارفرما قانع کننده بوده و کارگر بنا بر دلایل قانونی و موجه اخراج گردیده است و مراحل قانونی ماده 27 قانون کار که در فوق بیان کردیم رعایت شده است، کارفرما صرفا باید حق و حقوق قانونی کارگر را به وی پرداخت نماید.
به عبارت دیگر کارفرما باید حقوق کارگر و حقوق معوقه او در صورت وجود، و همچنین حق سنوات نسبت به تعداد سال سابقه کار کارگر که معادل با یک ماه حقوق او است، پرداخت کند.
اما اگر کارفرما به صورت غیرقانونی کارگر را اخراج کرده باشد، تکلیف چیست؟ در چنین حالتی اگر کارفرما در زمان ارائه توضیحات خود نتواند دلیل قانع کننده و موجهی برای اخراج کارگر ارائه کند، هیئت رسیدگی کننده به موضوع، حکم بازگشت کارگر به کار را صادر خواهد کرد.
در چنین مواقعی معمولا کارفرمایان از پذیرش کارگر امتناع می‌ورزند که در این شرایط کارگر باید پروسه شکایت از کارفرما را تا زمانی که تاریخ پایان قرارداد کار می‌رسد ادامه دهد. نکته قابل توجه این است که کارگر می‌تواند در چنین شرایطی حقوق ایام بلاتکلیفی‌اش را از کارگر دریافت کند.
اما ممکن است این سوال برایتان ایجاد شود که اگر پس از صدور حکم بازگشت به کار کارگر، وی تمایل به همکاری مجدد با کارفرما را نداشت تکلیف او چیست؟
پاسخ به این سوال را باید این گونه داد که در چنین حالتی با توجه به تبصره ماده 165 قانون کار، کارفرما باید به ازای هرسال سابقه کاری کارگر، معادل با 45 روز کاری به او سنوات بدهد.
البته در صورتی که در قرارداد کار فی ما بین کارگر و کارفرما میزان سنوات به مقدار دیگری تعیین شده بود، کارفرما باید همان میزان تعیین شده را به عنوان سنوات پرداخت کند.
ماده 165 قانون کار نیز چنین بیان نموده است: در صورتی که هیات حل اختلاف،اخراج کارگر را غیر موجه تشخیص داد،حکم بازگشت کارگر اخراجی و پرداخت حق السعی او را از تاریخ اخراج صادر می کند و در غیر این صورت (موجه بودن اخراج) کارگر، مشمول اخذ حق سنوات به میزان مندرج در ماده 27 این قانون خواهد بود.
تبصره: چنانچه کارگر نخواهد به واحد مزبور بازگردد، کارفرما مکلف است که بر اساس سابقه خدمت کارگر به نسبت هر سال 45 روز مزد و حقوق به وی بپردازد.
كارفرمايان نباید کارگران معتاد را اخراج کنند
کمی پیشتر به این موضوع اشاره کردیم که اخراج کارگر به دلیل اعتیاد یکی از دلایل غیرموجه اخراج از سوی کارفرماست.
بنابراین کارفرمایان این حق را ندارند که کارگری که به اعتیاد دچار شده است را اخراج نمایند. در این خصوص نیز دستوری از سوی ریاست جمهوری که رئیس بخش مبارزه با مواد مخدر نیز هست صادر شد مبنی بر این که هیچ دستگاه دولتی یا خصوصی در کشور این حق را ندارد که کارگری که به اعتیاد دچار است را از محل کار اخراج کند.
زیرا که محروم کردن شخص معتاد از حقوق و مزایا و همچنین شغلی که دارد، باعث می‌شود که زمینه غرق شدن کارگر در این منجلاب و حتی انجام تخلفات دیگر از سوی او فراهم شود.
علت گرایش کارگران به اعتیاد چیست؟
متاسفانه آمار اعتیاد روز به روز در کشور ما در حال افزایش است و اعتیاد حتی به جامعه کارگری نیز کشیده شده و برخی از آنها نیز دچار اعتیاد شده‌اند. بر اساس آماری که به صورت خوداظهاری انتشار یافته نشان می‌دهد که نزدیک به 5/5 درصد از افراد به اعتیاد دچار هستند.
البته آمار خوداظهاری نمی‌تواند دقیق باشد و زمانی که برای راستی آزمایی کار به انجام تست ادرار برسد، مشخص می‌شود که این آمار تا 14 الی 15 درصد افزایش پیدا می‌کند.
افراد زیادی هستند که می‌گویند وضعیت اعتیاد در جامعه کارگری به صورت نگران کننده‌ای افزایش یافته است. در این خصوص باید گفت که نگرانی در خصوص اعتیاد کارگران فرقی با نگرانی اعتیاد در جامعه ندارد، و در هر صورت وجود اعتیاد مخرب است و می‌تواند آسیب‌های اجتماعی زیادی ایجاد کند.
درمورد علت گرایش کارگران به اعتیاد و مواد مخدر باید بگوییم که کارگران نیز جزئی از این جامعه هستند و علت گرایش آنها به مواد مخدر چیزی به جز علت گرایش سایر افراد جامعه به مواد مخدر نیست.
عمده‌ترین دلیلی که شاید باعث روی آوردن افراد به مصرف مواد مخدر شود، اختلالات روانی است. افرادی که به اختلالات روانی دچار هستند و این اختلالات قابل درمان نیستند، بیشتر از سایرین در معرض اعتیاد به مواد مخدر قرار دارند، زیرا به این طریق می‌خواهند به شکلی مسائل روانی خود را حل کنند.
اما به طور کلی باید چنین گفت که عوامل زیادی وجود دارد که باعث گرایش افراد و کارگران به مصرف مواد مخدر و پیدا کردن اعتیاد به آنها شود مانند مشکلات اقتصادی و اجتماعی و غیره. در چنین مواقعی بدترین کاری که می‌توان کرد این است که کارگری را به دلیل اعتیاد، از کار اخراج کرد.
اخراج کارگر معتاد باعث بروز مشکلات بیشتری می‌شود و ممکن است شخص اخراج شده به قهقرا برود. کارگر معتادی که اخراج شده ممکن است برای کسب درآمد دست به هرکاری بزند و حتی امکان دارد مرتکب جرم‌های ریز و درشت بشود.
مدیران و کافرمایان در بروز اعتیاد کارگران چه نقشی دارند؟
عواملی وجود دارد که اگر در هر جامعه‌ای وجود داشته باشد، زمینه ساز اعتیاد افراد آن جامعه می‌شود. این عوامل عبارت است از: بیکاری، دسترسی راحت به موادمخدر، عدم اشتغال جوانان، نبود تفریحات در جامعه، فقر و شغل ناامن استرس‌زا.
در کنار این عوامل، وجود عواملی همچون تبعیض قائل شدن میان کارگران، عدم حمایت قانونی از حقوق کارگر، وجود مدیریت و شرایط کاری بد، عدم حمایت اجتماعی از کارگران، فقدان محیزی که کارگران بتوانند در آنجا مشکلات خود را مطرح نمایند و غیره باعث می‌شود که آمار مصرف کنندگان مواد مخدر در میان کارگران نیز افرایش پیدا کند.
اگر مدیر یا کارفرمایی مدیریت بحران خوبی داشته باشد، هرگز میان کارگران خود تبعیض قائل نمی‌شود و همواره تلاش می‌کند تا شنوای حرف و مشکلات آنان باشد و مشکلات آنها را درک کند. کارفرمای خوب می‌تواند محیط کاری را گرم و پرانرژی نگه دارد تا کارگران در آن جا احساس خوشایند و امید به زندگی داشته باشند.
پس می‌توان چنین گفت که در کنار تمام عواملی که برای گرایش کارگران به مصرف مواد مخدر وجود دارد، کارفرمایان و مدیران نیز می‌توانند نقش زیادی در کاهش و یا افزایش این آمار داشته باشند.
به کارفرمایان و مدیران توصیه می‌شود برای آن که محیط کاری خود را از معضل اعتیاد دور کنند اقداماتی را انجام دهند. به عنوان مثال کارفرمایان می‌توانند مشاغل کارگران را از نظر میزان استرس و فشاری که بر کارگران متحمل می‌شود بررسی کنند و اگر شغل برای کارگران استرس زیادی به همراه داشت، تلاش کنند تا محیط کاری را شادتر کرده و برای کارگران اوقات فراغت در نظر بگیرند.
آنها همچنین می‌توانند میزان شیفت کارگران را کاهش داده و وقت استراحتی برای کارگران در نظر بگیرند.
کارفرمایان و مدیران در صورتی که متوجه شدند یکی از کارگران معتاد است، در صورت اثبات اعتیاد او، نباید فورا او را اخراج کنند. زیرا اخراج کارگری که به مصرف مواد مخدر اعتیاد دارد می‌تواند بسیار مشکلات بیشتری برای او به بار آورد. درنتیجه کارفرمایان این حق را ندارند که کارگر معتاد را اخراج نمایند.
برای حل کردن معضل اعتیاد کارگران راهکارهای زیادی وجود دارد.
- اولین راهکار دادن آموزش و آگاه سازی کارگران است. زمانی که کارگری در محیط کاری خود به میزان کافی آموزش نبیند، در صورت بروز مشکل هول شده و استرس زیادی را در خود حس می‌کند.
- راهکار دوم نیز این است که به صورت مرتب از کارگران به صورت تصادفی تست گرفته شود. در صورتی که در این زمینه با کارگران جدی برخورد شود، آنها متوجه بد بودن اعتیاد خواهند شد.
- راهکار بعدی نیز این است که برای کارگران اوقات فراغت بیشتری در نظر گرفت و زمان‌های استراحت آنها را با سرگرمی‌هایی پر کرد. این مورد باعث می‌شود کارگران برای حس یک لذت زودگذر در منجلاب اعتیاد نیوفتند.
به عنوان کلام پایانی باید خدمت عزیزان عرض شود که زمانی که یک کارگر به اعتیاد دچار می‌گردد، بدترین کار این است که کارفرما او را اخراج کند.
البته بنا بر مصوبه‌ای که از سوی رئیس جمهور صادر گردید، کارفرمایان از این کار منع شده‌اند. یعنی آنها این حق را ندارند که اگر متوجه شدند کارگری معتاد است، وی را اخراج کنند.
