راهنمای مقاله
در بررسی سقف ذخیره مرخصی باید بگوییم که گرفتن مرخصی و یا ذخیره آن، یکی از مسائلی است که هر کارگر یا کارمندی چه در دستگاه دولتی و چه در دستگاه خصوصی با آن درگیر است.
در قانون کار برای گرفتن مرخصی و یا ذخیره آن شیوه‌های مختلفی وجود دارد. همچنین مرخصی انواع مختلفی دارد مانند مرخصی استعلاجی، مرخصی استحقاقی، مرخصی ازدواج، مرخصی ساعتی، مرخصی بدون حقوق و غیره.
هر کارمند یا کارگری باید اوقاتی را در روز داشته باشد که از آن برای استراحت و بازیابی قوای جسمی و فکری استفاده کند. البته گاهی نیز کارمند یا کارگر دچار بیماری روحی یا جسمی می‌شود که در چنین شرایطی باید اوقاتی را داشته باشد تا بتواند استراحت کند.
این اوقات مرخصی نام دارد و در قانون کار از سوی قانونگذار پیش بینی شده است.
وکلای سامانه وکیل کار 24 بیان می‌دارند که بر اساس اصل 43 قانون اساسی، ساعات کار و همچنین نحوه کار باید به گونه‌ای باشد که هر کسی علاوه بر تلاش برای شغل خود، زمانی را هم داشته باشد تا بتواند در آن استراحت کرده و قوای جسمی و روحی خود را بازیابی کند.
در نتیجه در قوانینی که مربوط به اشتغال است مانند قانون کار و یا قانون مدیریت خدمات کشوری، روزهایی تحت عنوان مرخصی تعیین شده است تا فرد شاغل از آنها استفاده کرده و آرامش و آسایش را تجربه کند.
در ادامه بیشتر درباره انواع مرخصی پیش بینی شده در قانون و نحوه ذخیره مرخصی و سقف تعیین شده برای مرخصی صحبت خواهیم کرد.
انواع مرخصی در نظر گرفته شده در قانون کار
در قانون کار ایران چند نوع مرخصی برای کارگر و کارمند در نظر گرفته شده است و آنها در موقعیت به خصوص می‌توانند از آن استفاده کنند.
در ادامه انواع مرخصی را نام برده و هرکدام را توضیح خواهیم داد.
مرخصی استحقاقی
برای هر کارگر یا کارمندی روزهایی در ماه در نظر گرفته شده است که به موجب آن می‌توانند در محل کار حاضر نشوند و از حقوق آنها نیز از این بابت مبلغی کسر نگردد.
این میزان به موجب قانون کار، برابر است با 2 و نیم روز در هر ماه و یا 26 روز (معادل 192 ساعت) در هر سال. این روزهای مرخصی قابل ذخیره نیز هستند، اما یک سقف ذخیره مشخصی دارند که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
نکته لازم به ذکری که وجود دارد این است که استفاده از مرخصی استحقاقی با این که در قانون در نظر گرفته شده اما به نظر کارفرما نیز بستگی دارد.
گاهی ممکن است کسی از مرخصی‌های خود استفاده نکند و هزینه آن را در پایان سال و یا هر 6 ماه یکبار از مدیر یا کارفرما دریافت کند. گاهی نیز کارفرمایان برای آن که هزینه‌ای از این بابت پرداخت نکنند، کارگران یا کارمندان را مجبور میکنند که از مرخصی استفاده نمایند.
میزان مرخصی استحقاقی در مشاغل سخت و زیان‌آور بیشتر است و برابر است با 3 روز در ماه یا 5 هفته در سال. این مرخصی باید در طول یک سال استفاده شود.
نکات مربوط به مرخصی استحقاقی
- روز جمعه، روز تعطیلی هفتگی کارگران محسوب می‌شود که دستمزد دارد.
- بقیه روزهای تعطیل جزو روزهای مرخصی محاسبه نمی‌شوند.
- اگر قرارداد کار کمتر از یک سال است، میزان مرخصی براساس مدت کار محاسبه می‌گردد.
- میزان مرخصی استحقاقی در هر سال برابر با 26 روز است که به این میزان 4 روز جمعه در هر ماه نیز اضافه می‌گردد.
- کارگران می‌توانند مرخصی را میان خود جابجا کنند.
- به غیر از جمعه‌ها و سایر تعطیلی‌های رسمی کشور، روز کارگر نیز که معادل 11 اردیبهشت است، تعطیل بوده و کارفرما نمی‌تواند در چنین روزی کارگر را به کار بگیرد و باید دستمزد و اضافه کار او را در این روز حساب کرده و به او پرداخت نماید.
- اگر کارگر و کارفرما در خصوص زمان مرخصی به توافق نرسیدند، باید نظر اداره کار و امور اجتماعی محل کار را کسب کنند. این نظر هرچه باشد لازم الاجراست.
- در صورتی که کارگر بازنشسته شود و یا دچار از کارافتادگی کلی یا جزئی شود و یا آن که کارگراه تعطیل شده یا کارگر فت نماید، مطالبات وی بابت مرخصی‌های استفاده نشده به کارگر و یا ورثه او پرداخت می‌شود.
- اگر کارگر استعفا داده یا محل کار را ترک نماید، نمی‌تواند مطالبات خود را بابت مرخصی‌های استفاده نشده دریافت کند.
- کارگر و کارفرما باید در خصوص نحوه استفاده از مرخصی بدون حقوق و مدت آن و همچنین شرایط بازگشت آنها به کار در قرارداد کار توافق کنند.
مرخصی استعلاجی
مرخصی استعلاجی یکی دیگر از انواع مرخصی است که در قانون کار هیچ محدودیتی برای آن در نظر گرفته نشده است. مرخصی استعلاجی به هر میزانی است که پزشک تعیین کند.
مرخصی استعلاجی تابع قوانین تامین اجتماعی است و فرقی ندارد که کوتاه باشد یا بلند. برای اخذ این مرخصی، باید پزشکی که از سوی سازمان تامین اجتماعی قابل اعتماد باشد، تعیین بشود و به غیر از آن کمیسیون پزشکی سازمان تامین اجتماعی نیز باید آن را تایید کند.
به موجب ماده 74 قانون کار و ماده 59 قانون تامین اجتماعی، در صورتی که مرخصی استعلاجی از سوی سازمان تامین اجتماعی مرد تایید قرار بگیرد، هم در سوابق کاری کارگر ثبت شده و هم به کارگر غرامت و دستمزد پرداخت می‌گردد.
البته مرخصی استعلاجی با این که بدون محدودیت است ولی یک سقفی هم دارد. سقف دریافت مرخصی استعلاجی 4 ماه است.
البته در صورتی که پزشک تشخیص دهد کارگر برای بهبود یافتن به مدتی بیشتر از 4 ماه برای استراحت نیاز دارد، می‌تواند تا 1 سال مرخصی بدهد و یا آن که اگر بیماری صعب العلاج باشد، کاگر را بازنشسته کند.
قابل توجه است که بعد از آن که دوره درمان به پایان رسید، کارگر این امکان را دارد که اسناد مربوط به بیماری خود را به سازمان تامین اجتماعی ارائه داده و حقوق و مزایای خود را در طول آن دوران دریافت کند.
نکته مهمی که در خصوص نحوه اخذ مرخصی استعلاجی وجود دارد این است که اگر مرخصی استعلاجی از 7 روز کمتر باشد، تنها تایید پزشک معالج کفایت می‌کند.
در صورتی مرخصی استعلاجی از 60 روز کمتر باشد، باید به تایید پزشک قابل اعتماد از سوی سازمان تامین اجتماعی هم برسد. و در نهایت اگر مرخصی بیشتر از 60 روز باشد، باید شورای پزشکی تامین اجتماعی با آن موافقت کرده و آن را تایید کنند.
مرخصی ساعتی
مرخصی ساعتی قسمتی از مرخصی استحقاقی است و از میزان مرخصی استحقاقی کاسته می‌شود. گاهی کارگر یا کارمند برای انجام بعضی از کارهای شخصی خود نیاز دارد به مکانی خارج از محل کار برود و برگردد، در چنین حالتی او می‌تواند به جای یک روز کامل مرخصی گرفتن، تنها به میزان ساعاتی که در خارج از محل کار، کار دارد، مرخصی بگیرد.
در بعضی از دستگاه‌ها 2 ساعت، در بعضی تا 5 ساعت و در بعضی دیگر تا 6 ساعت نیز اخذ مرخصی ساعتی مجاز است اما به طور کلی اگر میزان مرخصی ساعتی به 8 ساعت برسد، یک روز مرخصی کامل محسوب می‌شود.
به طور معمول کارگران و کارمندان در صورتی که کار ضروری یا اداری داشته باشند که حتما صبح باید مراجعه کرد، از این نوع مرخصی استفاده میکنند.
مرخصی بدون حقوق
مطابق با ماده 72 قانون کار، کارگر و کارفرما در زمان تنظیم قرارداد کار باید در خصوص مرخصی بدون حقوق، شرایط اخذ آن و نحوه بازگشت کارگر به کار با یکدیگر به توافق برسند.
افراد معمولا به دلیل آنکه می‌خواهند به یک مسافرت طولانی بروند و یا تحصیل کنند و یا حتی دچار یک مشکل خانوادگی شده‌اند که امکان دارد طول بکشد، استفاده میکنند.
لازم به ذکر است که به موجب ماده 16 قانون کار حداکثر مدت زمان مرخصی بدون حقوق دو سال است که البته این میزان با توافق کارگر و کارفرما تا دو سال دیگر قابل تمدید است.
زمانی که شخصی مرخصی بدون حقوق می‌گیرد، قرارداد کار او به حالت تعلیق درآمده و حقوق و مزایایی که به موجب قرارداد دریافت می‌کرد را از دست می‌دهد. تنها مزیت این مرخصی این است که شخص پس از پایان مدت می‌تواند مجددا به کار بازگردد.
مرخصی حج
طبق ماده 67 قانون کار، هر کارگری این حق را دارد که در طول دوران کاری خود اگر به حج واجب رفت، از مرخصی حج استفاده کند. البته او می‌تواند اگر مرخصی استحقاقی ذخیره داشت از آن استفاده کند و یا آن که مرخصی بدون حقوق بگیرد.
مرخصی ازدواج دائم و فوت آشنایان
به موجب ماده 76 قانون کار، هر کارگری این حق را دارد که اگر ازدواج دائم کرد و یا آن که همسر یا پدر و مادر یا فرزندان او فوت کردند، از 3 روز مرخصی با حقوق استفاده کند.
این نوع مرخصی جزو مرخصی استحقاقی محسوب نشده و حتی اگر شخصی هیچ مرخصی استحقاقی طلبکار نباشد در صورت اتفاق‌های فوق الذکر، 3 روز مرخصی با حقوق دارد.
نکته لازم به ذکر این است که این مرخصی تنها با وقوع اتفاق‌های فوق اذکر قابل اخذ است و نمی‌توان آن را به موقع دیگری انتقال داد.
مرخصی بین تعطیلی
زمانی که به بین دو تعطیلی یک روز کاری وجود داشته باشد، به عنوان مثال 3 شنبه و 4 شنبه تعطیلی رسمی بوده و جمعه نیز تعطیل است و کارگر تمایل داشته باشد 5 شنبه نیز از مرخصی استفاده کند، می‌تواند از کارفرمای خود درخواست مرخصی کند. این مرخصی از میزان مرخصی استحقاقی وی کسر می‌گردد.
مرخصی زایمان
در ماده 76 قانون کار، موضوع مرخصی زایمان مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. مرخصی زایمان، مرخصی بارداری و مرخصی شیردهی را شامل می‌شود. البته جدیدا برای پدر نیز مدتی تعطیلی در نظر گرفته شده است.
میزان مرخصی زایمان حداکثر 6 ماه است و خانم‌ها می‌توانند یا کمی قبل از زایمان از آن استفاده کنند و یا آنکه کل 6 ماه را برای بعد از زایمان نگه دارند. تام حقوق و مزایای زن در این 6 ماه به او تعلق خواهد گرفت.
لازم به ذکر است که اگر زن 2 قلو یا بیشتر باردار باشد، 14 روز به این 6 ماه اضافه می‌گردد. مرخصی زایمان جز سابقه کاری زن محسوب می‌شود.
بانوان پس از آن که دوران مرخصی زایمانشان به پایان رسید، باید به سازمان تامین اجتماعی مراجعه کرده و حق و حقوق خود را دریافت کنند.
همچنین خوب است بدانید که کارفرما در این زمان نمی‌تواند خانم را اخراج کند، مگر آن که خود خانم تمایلی به بازگشت به کارد نداشته باشد.
مرخصی پاس شیر
قانون گذار برای آنکه از مادران شیرده حمایت کرده باشد و همچنین تغذیه نوزاد با شیر مادر را ترویج دهد، به کارگر خانم اجازه داده است که به مدت 2 سال یا تا زمان یکه نوزاد 2 ساله شود، روزانه به مدت یک ساعت ، مرخصی ساعتی بگیرد تا به طفل شیر بدهد.
این مرخصی ساعتی می‌تواند در آغاز کار اسفاده شود یا در پایان آن. خود خانم می‌تواند انتخاب کند که در چه موقعی از روز باشد. برای مادرانی که صاحب نوزاد دو قلو یا بیشتر شده‌اند، مرخصی پاس شیر 2 ساعت خواهد بود.
ذخیره مرخصی یا مانده مرخصی به چه معناست؟
پس از آن که مرخصی را تعریف و انواع آن را شرح دادیم، خوب است به موضوع اصلی مقاله یعنی سقف ذخیره مرخصی بپردازیم. لازم است در ابتدا تعریف کنیم که ذخیره مرخصی یا مرخصی مانده به چه معناست.
مانده مرخصی به مرخصی‌های استحقاقی که در طول سال از سوی کارگر مورد استفاده قرار نگرفته گفته می‌شود. زمانی که کارگر تعدادی مرخصی طلبکار باشد، می‌تواند بخشی از آن را به سال بعد انتقال دهد و یا آنکه هزینه آن را دریافت کند.
مطابق با ماده 66 قانون کار، کارگران می‌توانند 9 روز از مرخصی‌های استفاده نشده خود را برای سال بعدی نگه دارند. سال بعدی منظور سال جدید کارگران است که از تاریخ شروع به کار آنها و یا تاریخ تنظیم قرارداد کار محاسبه می‌شود.
البته در بعضی از شرکت‌ها به منظور سهول محاسبه، براساس سال تقویم محاسبه میکنند.
مرخصی استفاده نشده کارگران چگونه محاسبه می‌شود؟
محاسبه مرخصی استحقاقی به موجب سیاست‌های سازمانی به دو دسته تقسیم می‌شود، یا به عبارتی طبق 2 رویکرد محاسبه می‌گردد:
- رویکرد اول: برخی از سازمان‌ها یا شرکت‌ها در زمان پایان سال کاری، میزن مرخصی‌های باقی مانده هر کارگر را محاسبه کرده و با آنها تسویه حساب میکنند. بنابراین کارگران می‌توانند تا نیزان 9 روز مرخصی استخقاقی استفاده نشده در هر سال، از کارفرمایان خود طلبکار باشند.
- رویکرد دوم: برخی دیگر از شرکت‌ها و سازمان‌ها ترجیح می‌دهند به جای آنکه تعداد مرخصی‌های استفاده نشده با کارگران را تسویه حساب کنند، آن را به سال کاری بعدی انتقال دهند. البته تنها به میزان 9 روز از مرخصی‌های باقی مانده کارگر به سال بعدی انتقال می‌یابد. سایر روزهای باقی مانده و استفاده نشده از سوی کارگر، زمانی که قرارداد کار به پایان رسید پرداخت می‌شود.
نرخ محاسبه مرخصی استفاده نشده در زمان اتمام قرارداد
مرخصی استحقاقی هر کارگر، داخل در روزهای کاری او است و این حق را دارد که در زمان به پایان رسیدن قرارداد کار، آنها را بازخرید کند.
کارشناسان و منخصصان سایت وکیل کار 24 می‌گویند نرخ محاسبه برای بازخرید مرخصی‌های استحقاقی باقی مانده، معادل با حق السعی کارگر است و برمبنای همان محاسبه و پرداخت می‌شود.
بازخرید مرخصی استحقاقی باقی مانده ضریب مخصوصی نداشته و بر اساس حقوق پایه تعیین شده از سوی وزارت کار محاسبه می‌گردد.
محاسبه مرخصی مطابق با آخرین دریافتی کارگر انجام می‌شود و در پایان کار لازم است به او پرداخت گردد. بازخرید مرخصی در زمان استغال به کار ممنوع است و کارفرما نمی‌تواند در آن زمان مرخصی‌های باقی مانده او را تسویه کند مگر آن خود کارگر به انجام این کار رضایت داشته باشد.
آیا باقی مانده مرخصی مشمول اخذ مالیات می‌شود؟
مطابق با ماده 91 قانون مالیات‌های مستقیم، حقوقی که از مرخصی‌های باقی مانده کارگر به او پرداخت می‌شود، از شمول مالیات خارج بوده و مالیات از آن کسر نخواهد شد. البته سنوات پایان خدمت، حق سنوات، هزینه سفر و غیره نیز خارج از شمول مالیات است.
سقف ذخیره مرخصی چقدر است؟
در پایان می‌خواهیم پاسخ این سوال را بدهیم که هر کارگر تا چه میزانی می‌تواند مرخصی‌های خود را ذخیره کند؟ در واقع سقف ذخی مرخصی به چه میزان است؟
همانگونه که بارها در این متن بیان کردیم، براساس ماده 66 قانون کار، هر کارگر در طول سال بیشتر از 9 روز نمی‌تواند مرخصی ذخیره کرده و از آن استفاده نکند.
زمانی که مرخصی او بیشتر از 9 روز شد، یا باید مبلغ مرخصی استفاده نشده خود را دریافت کند و یا آن که تا میزان 9 روز از آن را به سال بعد انتقال داده و مابقی در حساب او ثبت شود تا در پایان اتمام قرارداد، مبلغ آن به کارگر پرداخت شود.
لازم به ذکر است که کارمندان دولتی می‌توانند تا 15 روز مرخصی استحقاقی خود را ذخیره کنند. مرخصی درواقع یک تشویقی برای کارمندان یا کارگران محسوب می‌شود و کارفرمایان باید در این زمینه با کارگر خود همکاری داشته باشند.
زمانی که کارگر یا کارمند به مرخصی می‌رود با روحیه‌ای بهتر به کار خود بازمی‌گردد و کارایی بهتری برای کارفرمای خود دارد.
در پایان مقاله بررسی سقف ذخیره مرخصی به عنوان سخن پایانی باید بگوییم که کارگران در هر سال تعدادی روز مشخص به عنوان مرخصی در اختیار دارند که می‌توانند از آن استفاده کنند.
اگر از آن استفاده کنند که بحثی نمی‌ماند ،اما اگر تعدادی از مرخصی‌های خود را استفاده نکنند، می‌توانند تا 9 روز آن را ذخیره و به سال بعدی انتقال دهند و باقی مانده را یا پس از اتمام قرارداد هزینه‌اش را دریافت کنند و یا آن که در همان زمان با توافق یکدیگر، کارفرما هزینه را پرداخت کند.
