مرخصی قانونی کارگر و کارمند چقدر است؟

از مواردی که باعث حفظ تعادل بین کار و زندگی شخصی می­‌شود، استفاده از روزهای مرخصی قانونی برای هر کارگر و کارمند می‌­باشد. در بعضی مواقع، هر کارگر و کارمندی نیاز به رسیدگی به موضوعی شخصی، در ساعات و روزهای اداری دارد.

در برخی موارد پیش می‌­آید که کارفرما، به صورت دانسته یا ندانسته، حق گرفتن مرخصی برای کارگر یا کارمند را ناحق کرده و قانون را در این موارد رعایت نمی‌­کند. بنابراین از مهم‌­ترین مسائل هر کارگر و کارمند می­‌توان به مرخصی، تعداد روزهای مرخصی و نحوه استفاده از آن­‌ها اشاره نمود.

لازم به ذکر است مطابق قانون، شیوه‌­های متعددی برای گرفتن مرخصی وجود دارد. ما در این مقاله، به بررسی قوانین مرخصی وزارت کار پرداخته و برای شما ارائه خواهیم داد.

تعریف قانونی مرخصی اداره­ کار چیست؟

مرخصی به معنای حقی برای کارگر یا کارمند می­‌باشد که در جهت ترک کار در روزهای کاری و غیرتعطیل وجود دارد. حق مرخصی برای کارگر یا کارمند مورد تایید قانون کار مرخصی جمهوری اسلامی ایران می­باشد.

انواع مرخصی در قانون کار

انواع مختلفی مرخصی، مطابق قانون وجود دارد. از دغدغه­ کارگران و کارمندان، گرفتن مرخصی از کارفرما می ­باشد. چرا که گاهی پیش آمده است که کارگر یا کارمند نیاز به گرفتن مرخصی داشته اما کارفرما، مخالفت می‌­کند. با وجودی که گرفتن مرخصی، حق قانونی هر شخص در طول ایام کاری خود به شمار می آید.

انواع مرخصی به شرح زیر می­‌باشد که در ادامه به بررسی هر یک به صورت جداگانه خواهیم پرداخت:

• مرخصی استحقاقی
• مرخصی استعلاجی
• مرخصی ازدواج
• مرخصی حج
• مرخصی ساعتی
• مرخصی فوت اقوام درجه­ یک
• مرخصی بین تعطیلی
• مرخصی زایمان
• مرخصی بدون حقوق
• مرخصی زایمان
• مرخصی پاس شیر

نحوه­ محاسبه­ مرخصی در قانون کار

از موارد مورد توجه در مورد حقوق و دستمزد، نحوه­ی محاسبه­ مرخصی می­‌باشد. نحوه­ محاسبه­ مرخصی در قانون کار، برای هر یک از انواع مرخصی، باید به صورت جداگانه حساب شود. چرا که فرمول مربوط به محاسبه­ هر نوع مرخصی، متفاوت از یکدیگر خواهد بود.

به عبارت دیگر فرمول محاسبه­ یکسان، که بتوان با آن، انواع مرخصی­‌ها را محاسبه نمایید، وجود ندارد. در ادامه­ این مقاله توضیحات جامعی در مورد انواع مرخصی داده شده است.

مرخصی استحقاقی

به نوعی مرخصی سالانه کارمندان که با حقوق می‌­باشد، گفته می­‌شود. نکته­ قابل ذکر در این نوع مرخصی، این است که با توجه به نظر کارفرما، ممکن است برای تعداد روزهای مرخصی، قوانین و سیاست­‌های متفاوتی ارائه شود و کارگر یا کارمند بایستی با کارفرما هماهنگ باشد.

امروزه اکثر کشورها، قانون حداقل پرداخت مرخصی سالانه برای کارگران و کارمندان را دارند. مطابق با قانون اداره­ کار، در هر ماه، 5/2 روز مرخصی برای امور شخصی و عادی هر کارگر و کارمند اختصاص داده می­‌شود. این مقدار مرخصی در سال، 192 ساعت شده که معادل با 26 روز می­‌باشد. به این مرخصی، چهار جمعه در هر ماه نیز اضافه می‌­گردد.

نکات مهم در خصوص مرخصی استحقاقی مطابق با قانون اداره کار

• مطابق ماده­ 34 قانون کار، کارگران و کارمندان کارمزد، در تعطیلات رسمی، روز جمعه و تعطیلات مرخصی، مستحق هستند مزد خود را طبق میانگین کارمزد در روزهای کارکرد اخرین ماه خود را دریافت نمایند. لازم به ذکر است حداقل مبلغ پرداختی به آن ها نیز، نباید کمتر از حداقل مقدار قانونی باشد.
• مطابق ماده­ 62 قانون کار، روز جمعه، روز تعطیلی رسمی و هفتگی کارگران محسوب می­‌شود که با استفاده از مزد می‌­باشد.
• مطابق با ماده 63 قانون کار، کارگران جدا از تمام تعطیلات کشور، روز 11 اردیبهشت یعنی روز کارگر نیز تعطیل می‌­باشند. کارفرمایان در این روز نباید کارگران را به خدمت گرفته و یا وادار به انجام کار کنند. همچنین بایستی حقوق، دستمزد و یا اضافه کار در روز تعطیل کارگر نیز محاسبه گردد.
• مطابق با ماده­ 64  قانون کار، مرخصی استحقاقی 26 روز در سال می‌­باشد. در مجموع با احتساب 4 روز جمعه، مجموعا 30 روز در سال می‌شود.
• مطابق با ماده­ 64 قانون اداره کار، روزهای تعطیل رسمی، جز ایام مرخصی کارمندان محسوب نمی‌­شود.
• مطابق با ماده 64 قانون، اگر قرارداد کارگری کمتر از یک سال باشد، میزان مرخصی وی باید نسبت به مدت کار محاسبه گردد.
• مطابق ماده­ 66 قانون کار، هر کارگر فقط می­‌تواند 9 روز از مرخصی سالانه را ذخیره کند.
• مطابق ماده­ 69 قانون کار، اگر بین کارگر و کارفرما در مورد زمان مرخصی استحقاقی، توافق صورت نگیرد، بایستی مطابق نظر اداره کار و امور اجتماعی عمل گردد.
• مطابق ماده­ 71 قانون کار، در صورتی که کارگر یا کارمند، بازنشسته، از کار افتاده شود و یا فوت کند و یا همچنین کارگاه تعطیل گردد، مطالبات کارگر در مورد مرخصی وزارت کار که وی از آن استفاده نکرده است، بایستی به کارگر یا ورثه وی، پرداخت شود.
• در صورتی که کارگر یا کارمند، از کار خود استعفا بدهد یا ترک کار کند، مطالبات مربوط به مرخصی­‌های باقی‌مانده به وی تعلق نمی­‌گیرد.
• مطابق ماده­ 72 قانون کار، نحوه­ استفاده از مرخصی کارگران یا کارمندان همچنین مدت و شرایط برگشت کارگر یا کارمند به کار، پس از استفاده­ آن­‌ها از مرخصی و همچنین با توافق کتبی بین کارمند یا کارگر و یا نماینده قانونی هر یک از آن ها با کارفرما، تعیین می­‌گردد.
• مقدار مرخصی در روز پنج شنبه نیز، مطابق با عرف شرکت و یا کارگاه می­‌باشد. البته لازم به ذکر است میزان ساعت کاری پرسنل محل کار در روز پنج شنبه نیز در مقدار مرخصی دخیل می­‌باشد.

ذخیره مرخصی استحقاقی کارگران و کارمندان

همانطور که گفته شد، میزان مرخصی استحقاقی بر اساس قانون کار، در مجموع یک ماه می­‌باشد. نحوه استفاده از آن نیز با توافق بین کارگر و یا کارمند با کارفرما صورت می‌­گیرد.

در بعضی مواقع، کارگر یا کارمند، نمی‌­خواهد از تمام مرخصی خود استفاده نماید. چرا که می­‌خواهد این مرخصی را ذخیره کرده و از آن در سال بعد استفاده کند و یا آن که مبلغ مربوط به ذخیره­ مرخصی خود را دریافت کند.

نکته­ قابل ذکر در این زمینه این است که مطابق با ماده­ 66 قانون کار، کارگر نمی ­تواند بیشتر از 9 روز از مرخصی سالانه خود را ذخیره نماید. همچنین می توان بیان کرد که اگر کارگر یا کارمندی از مرخصی خود اصلا استفاده نکرده باشد نیز تنها نه روز از مرخصی استحقاقی وی، ذخیره خواهد شد.

میزان مرخصی استحقاقی کارگران و کارمندان در مشاغل سخت

با توجه به ماده­ی 65 قانون کار، مرخصی کارمندان و کارگرانی که مشغول به کارهای سخت و زیان آور هستند، 5 هفته در سال یعنی تقریبا سه روز در ماه می‌باشد. با این حال استفاده از این قانون، تا جایی که ممکن است در دو نوبت در طول سال استفاده بشود.

مرخصی استعلاجی

در قانون کار هیچ نوع محدودیتی برای گرفتن این نوع مرخصی در نظر نگرفته شده است. در واقع به میزانی که پزشک معالج کارگر و یا کارمند تجویز کرده باشد، بستگی دارد.

از نکات قابل ذکر در این مرخصی این می‌­باشد که مطابق ماده­ 59 قانون تامین اجتماعی و ماده­ 74 قانون کار، نوع مرخصی چه کوتاه مدت و چه بلند مدت، باید مطابق با ضوابط و قوانین تامین اجتماعی باشد.

به این معنا که مدت زمان مرخصی باید مورد تایید پزشک معتمد و یا کمیسیون پزشکی سازمان تامین اجتماعی باشد. چرا که در این صورت، هم جز سوابق کار و بازنشستگی کارمند و کارگر به شمار آمده و هم آن که پرداخت غرامت و دستمزد، شامل آن بشود.

همچنین باید بیان کرد سقف این نوع مرخصی 4 ماه می‌­باشد اما اگر پزشک معتمد و همچنین شورای عالی پزشکی، مرخصی کارگر یا کارمند را تایید کرده و به یک سال برسد و نوع بیماری نیز صعب­‌الاعلاج باشد، قانون مربوط به این نوع مرخصی، وی را بازنشسته می‌­کند.

قانون مربوط به مرخصی استعلاجی می­‌گوید که اگر در هر مرخصی کمتر از 7 روز و در سال کمتر از 15 روز باشد، فقط کافیست مورد تایید پزشک معالج باشد.

از 15 تا 60 روز در سال در جهت مرخصی استعلاجی، باید پزشک معتمد سازمان نیز آن را تایید نماید. برای مرخصی استعلاجی بیشتر از 60 روز نیز مورد تایید شورای پزشکی تامین اجتماعی باشد.

شرایط استفاده از مرخصی استعلاجی

در صورت استفاده از مرخصی استعلاجی، قرارداد کارگر و یا کارمند بر پایه خود باقی مانده و وی می‌­تواند پس از به پایان رسیدن مرخصی خود، به کار سابق خود باز گردد.

تنها حکمی که در قانون کار از شرایط مرخصی استعلاجی مورد اشاره قرار گرفته است، می‌­توان به ماده­ 74 قانون کار اشاره نمود که مدت زمان این نوع مرخصی با مورد تایید شدن توسط سازمان تامین اجتماعی، از سوابق کار و بازنشستگی کارگر و کارمند محسوب می‌­گردد.

همچنین بند هفتم ماده­ 2 قانون کار بیان می­‌کند که بیماری، حالت جسمی و یا روحی فرد است که خدمات درمانی را در پی داشته و همچنین موجب عدم توانایی فرد به صورت موقت برای اشتغال می­‌شود. پس کارگر یا کارمند در صورت بیماری، می­تواند از مرخصی استعلاجی استفاده نماید.

مرخصی ساعتی

این نوع مرخصی، بخشی از مرخصی ساعتی به شمار می­‌آید که در صورت استفاده از آن، از میزان مرخصی استحقاقی کاسته می­‌شود. در شرکت­‌ها سقف مرخصی ساعتی متفاوت است.

در برخی 2 یا 5 و یا حتی 6 ساعت در روز نیز امکان پذیر است. اما باید بیان کرد به طور کلی، اگر مجموع مرخصی های ساعتی به 8 ساعت رسید، به عنوان یک روز مرخصی استحقاقی محسوب می­‌گردد.

از نکات مهم قابل بیان این است که اگر کارگاه یا شرکتی، کارگران و کارمندان موظف باشند ساعات کاری روز پنج شنبه را در طول هفته پر نمایند و پنج شنبه نیز تعطیل باشد، در نتیجه مرخصی استحقاقی گرفته شده در طول هفته بایستی از مجموع ساعات کاری موظفی وی بیشتر نباشد.

همچنین اگر مقدار مرخصی ساعتی که فرد می‌­گیرد، بیشتر از مرخصی استحقاقی در طول ماه شود، از نوع مرخصی بدون حقوق شمار خواهد آمد. همچنین کارفرما می تواند برای حتی یک ساعت اضافی مرخصی نیز بیمه پرداخت نکند.

در ماده­ 70 قانون کار، مرخصی کمتر از یک روز کار، مرخصی استحقاقی به شمار می‌­آید.

مرخصی ازدواج و مرخصی فوت اقوام درجه یک

کارگران و کارمند اگر ازدواج دائم کنند و یا آن­که یکی از اقوام درجه­ یک آن‌­ها مانند همسر، پدر، مادر و یا فرزندان فوت نماید، 3 روز مرخصی با حقوق طبق قانون کار، برای آن‌­ها در نظر گرفته شده است.

این مرخصی به عنوان مرخصی استحقاقی محسوب نمی­‌شود. همچنین طبق ماده­ 73 قانون کار، زمان استفاده از مرخصی ازدواج یا فوت اقوام درجه­ یک، همزمان با ازدواج وی یا فوت اقوام درجه­ یک می­‌باشد و نمی‌­توان استفاده از آن را به زمان دیگری منتقل کرد.

مرخصی بین تعطیلی

در صورتی که بین دو تعطیلی رسمی، کارگر یا کارمندی بخواهد روز بین آن نیز از تعطیلی کاری استفاده نماید، روز بین تعطیل جز مرخصی استحقاقی وی به شمار می­‌آید.

مرخصی زایمان

بر طبق ماده یک قانون اصلاح در قوانین مربوط به تنظیم جمعیت و خانواده، طول مدت مرخصی زایمان چه در بخش‌­های دولتی و چه در بخش‌­های غیر دولتی، 9 ماه می­‌باشد.

همچنین مطابق قانون، همسر زنان شاغل نیز به مدت دو هفته دارای مرخصی اجباری با استفاده از مزد می‌­باشند. این مرخصی برای آن­‌ها علاوه بر مرخصی­‌های استحقاقی فرد بوده و از بدو تولد نوزاد به حساب می­‌آید.

اما نکته­ قابل ذکر این است که در بخش‌­های خصوصی و شرکت‌­هایی که شامل قوانین صندوق تامین اجتماعی می‌­شوند، مرخصی زمان به مدت 6 ماه به آن‌­ها تعلق می­‌گیرد. مرخصی اجباری نیز برای همسران زنان شاغل، تنها در صورت موافقت کارفرما صورت می­‌گیرد.

باید بیان کرد که مرخصی زایمان، جز سوابق زن کارگر به حساب می‌­آید و در طول مدت مرخصی نیز غرامت ایام بارداری را از سمت سازمان مذکور دریافت می­‌کند.

مرخصی حج

مطابق ماده­ 67 قانون کار، هر کارگر و کارمندی حق دارد در طول مدت زمان کار خود، فقط برای یک بار این نوع مرخصی را برای رفتن به حج واجب تمتع، دریافت کند.

به عبارت دیگر کارگر یا کارمند در صورتی که 30 روز مرخصی ذخیره داشته باشد، از 30 روز مرخصی به عنوان مرخصی استحقاقی بهره‌­مند شود. در صورت نداشتن مرخصی ذخیره، بایستی از مرخصی بدون حقوق حج استفاده شود.

مرخصی بدون حقوق

مطابق قانون کار، حداکثر مرخصی بدون حقوق، دو سال می‌­باشد. در طول این نوع مرخصی، کار به حالت تعلیق در آمده و پس از اتمام مرخصی، کارگر یا کارمند به کار سابق خود، باز می­‌گردند. قوانین مرخصی بدون حقوق در ماده­ 16 قانون کار به صورت کامل آمده است. همچنین باید بیان کرد برای گرفتن این نوع مرخصی نیاز به موافقت کارفرما می‌­باشد.

از جمله مواردی که موجب استفاده از مرخصی بدون حقوق می‌­شود، می­‌توان به تحصیل، گذراندن دوره­ آموزشی، تغییر کار، امور شخصی، سفر طولانی، گرفتاری خانوادگی و غیره اشاره نمود. در صورت استفاده از مرخصی بدون حقوق برای تحصیل، می­‌توان مدت زمان آن را دو سال دیگر تمدید نمود.

در این نوع مرخصی اگر کارگر یا کارمند، دارای استحقاقی نبوده، می‌­تواند موافقت مسئول مربوطه را جلب کرده و از مرخصی بدون حقوق استفاده نماید. تنها یک ماه در طول سال می‌­توان از مرخصی استحقاقی استفاده نمود.

مرخصی پاس شیر

مطابق با ماده­ 6 قانون ترویج تغذیه نوزاد با شیر مادر، کارگر یا کارمند زن اجازه دارد از بدو تولد نوزاد تا دو سالگی او، هر روز به مدت یک ساعت از مرخصی ساعتی برای شیردهی به نوزاد خویش استفاده کند. زمان این مرخصی مطابق قانون کار، یا در ابتدای شروع کار و یا در انتهای ساعت کاری پیش بینی شده است.

لازم به ذکر است برای زنانی که صاحب فرزندانی دو یا چند قلو هستند، می­‌توانند از مرخصی ساعت به مدت دو ساعت در روز استفاده نمایند.

مقدار مرخصی­‌های استفاده نشده

مطابق با ماده­ 66 قانون کار، هر کارگر و کارمندی همان­طور که گفته شد، بیشتر از 9 روز نمی‌­تواند مرخصی خود را ذخیره کند. اگر کارگر یا کارمندی در طول سال از مرخصی‌­های خود استفاده نکرده باشد، وی می‌­تواند مبلغ تمام مرخصی‌­های استفاده نشده­ خود را از شرکت مربوطه دریافت کند. همچنین می­‌تواند 9 روز از مرخصی خود را ذخیره نموده و مبلغ مابقی آن را از شرکت مذکور دریافت نماید.

طبق قانون مدیریت خدمات کشوری، تمامی کارکنان دولت، مجاز می­باشند مرخصی خود را تا سقف 15 روز ذخیره نمایند.

پرداخت مبلغ مرخصی ذخیره شده به ورثه­ کارگر یا کارمند

در صورتی که کارگر یا کارمند فوت کند، مرخصی ذخیره­ شده­ وی مطابق با حقوق روزانه محاسبه می­‌شود. سپس آن را به ورثه پرداخت می­‌کنند. البته باید بیان کرد که هنگامی مبلغ مربوط به مرخصی پرداخت می­‌شود که مراحل قانونی آن طی شده و تعداد وراث و یا قیم ها نیز مشخص گردیده باشد.

همچنین همان طور که گفته شد، در صورت از کارافتادگی، بازنشستگی و یا تعطیلی کارگاه، مرخصی هایی که باقی‌مانده هست نیز محاسبه شده و به کارگر یا کارمند پرداخت می‌­گردد.

ما در این مقاله در خصوص انواع مرخصی ذکر شده در قانون کار برای کارگر و کارمند پرداختیم. در صورتی که پاسخ سوالات خود را در زمینه‌­های مرخصی و قانون مرخصی مطابق با وزارت کار دریافت نکرده­‌اید، می­‌توانید آن را با همکاران ما در وکیل کار 24 در میان بگذارید. مشاوران و وکلای وکیل کار 24 ، پاسخگوی تمامی سوالات شما در زمینه انواع مرخصی و قوانین مربوط به ان خواهند بود.