آیا می ‌توان از مرخصی بدون حقوق استفاده کرد؟

در بررسی مرخصی بدون حقوق باید گفت که یکی از موضوعات بسیار مهمی که در زمینه کار کردن وجود دارد، مرخصی است.

کارگران و کارمندان باید نسبت به مرخصی و انواع آن و همچنین نحوه مرخصی بدون حقوق گرفتن آگاهی داشته باشند.

استفاده از مرخصی به شکل‌های مختلفی امکان‌پذیر است و می‌توان مطابق با شرایطی که در قانون و در قرارداد کار درنظر گرفته شده است، از آن استفاده نمود.

زمانی که نام مرخصی به گوش‌مان می‌خورد، اولین چیز که به ذهن‌مان می‌رسد مرخصی استعلاجی و یا مرخصی استحقاقی است اما باید دانست که علاوه بر این دو نوع مرخصی، مرخصی‌های متعدد دیگری نیز وجود دارد که مرخصی بدون حقوق یکی از آن است.

مرخصی بی‌حقوق نیز یکی از مرخصی‌های مهم یپش بینی شده در قانون کار است که در قانون کار مورد پیش‌‌بینی قرار گرفته و شرایط و قوانین مخصوص به خود را دارد.

به موجب قانون کار ایران، مواردی وجود دارد که باعث می‌شود قرارداد کار به حالت تعلیق در بیاید. یکی از شناخته شده‌ترین مواردی که باعث تعلیق قرارداد کار می‌شود، گرفتن مرخصی بدون حقوق از سوی کارمندان و کارگرانی است که تحت شمول قوانین کار هستند.

به همین دلیل هر کارگر و یا کارمندی باید درخصوص نحوه گرفتن مرخصی بدون حقوق و شرایط و مقررات مربوط به آن آگاهی داشته باشد.

به همین منظور متخصصان و کارشناسان سایت وکیل کار 24 تصمیم گرفته‌اند با تهیه این مطلب، مرخصی بدون حقوق و مقررات آن را مطابق با قانون کار بررسی نموده و به مواردی از جمله تعریف مرخصی بدون حقوق، مدت زمان مرخصی بدون حقوق، شرایط اخذ مرخصی بدون حقوق، بازگشت به کار پس از مرخصی و غیره بپردازند.

مرخصی بدون حقوق چیست؟

مرخصی‌های متعددی در قانون کار ایران پیش‌بینی شده است و کسانی که قرارداد کارشان مشمول قانون کار باشد می‌توانند از آن استفاده کنند.

2 نوع از شناخته شده‌ترین انواع مرخصی در قانون کار مرخصی استحقاقی و مرخصی استعلاجی است. که در ادامه تعریف مختصری از هر دو ارائه خواهیم داد.

مرخصی استحقاقی

مرخصی استحقاقی به مرخصی گفته می‌شود که به موجب قانون کار، حق هر کارگری بوده و مدت آن نیز 29 روز در هر سال است. کارگران و کارمندان می‌توانند در هر ماه از مرخصی استحقاقی استفاده کرده و یا هرچند ماه از آن استفاده کنند.

همچنین مرخصی استفاده نشده سال کاری قبل را می‌توان به سال کاری آینده انتقال داد البته تنها 9 روز از مرخصی استفاده نشده قابل انتقال به سال بعد است.

مرخصی استعلاجی

مرخصی استعلاجی به مرخصی گفته می‌شود که برای کارگر شرایط خاصی مانند بیماری‌های مختلف پیش آمده و او نیاز به استراحت دارد.

در چنین شرایطی دکتر معالج میزان روزهای لازم برای بهبود وی را تعیین می‌کند  و کارگر نیز باید این گواهی را به محل کار خود ارائه داده و مرخصی استعلاجی بگیرد.

در هر دوی این نوع مرخصی، کارگر در محل کار حضور ندارد اما حقوق و مزایای او باقی مانده و از بین نمی‌رود اما علاوه بر این دو نوع مرخصی، یک مرخصی دیگری نیز در قانون کار برای کارگران و کرمندان در نظر گرفته شده است و طبق شرایطی می‌توانند از آن استفاده کنند. این مرخصی، مرخصی بدون حقوق نام دارد.

همانطور که از نام این مرخصی واضح است، زمانی که کارگر مرخصی بدون حقوق دریافت می‌کند، از حقوق و مزایای خود محروم خواهد ماند.

کارگری که اقدام به دریافت مرخصی بدون حقوق می‌کند، بیشتر به دلیل مشکلات خانوادگی  و موضوعات شخصی است و می‌خواهد مدتی را صرف حل مسائل شخصی خود کند.

ادامه دادن تحصیل نیز یکی دیگر از دلایل اخذ مرخصی بی‌حقوق است که به مدت 2 سال به کارگر تعلق می‌گیرد و به مدت 2 سال دیگر نیز امکان تمدید دارد.

برای آن که کارگر بتواند مرخصی بدون حقوق را دریافت کند، باید درخواست خود را به کارفرما بدهد تا تایید کند. در حقیقت مرخصی بدون حقوق مخصوص به زمانی است که کارگر یا کارمند مرخصی استحقاقی ندارد اما بنا بر شرایط پیش آمده به مرخصی احتیاج دارد.

در این حالت می‌تواند با اخذ مرخصی بی حقوق و چشم پوشی از مزایا و حقوق ماهیانه‌اش، با موافقت کارفرما، مرخصی دریافت کند.

مدت زمان مرخصی بدون حقوق

اما مهم‌ترین مسئله‌ای که در مرخصی بدون حقوق وجود دارد و بسیار از وکلای سامانه وکیل کار 24 پرسیده می‌شود این است که مدت زمان مرخصی بدون حقوق چقدر است؟ آیا برای اخذ مرخصی بدون حقوق از لحاظ مدت محدودیت وجود دارد؟

در پاسخ باید گفت که در ماده 72 قانون کار مقرر گردیده است که این کارگر و کارفرما هستند که می‌توانند با توافق یکدیگر، در قرارداد کار معین کنند که میزان مرخصی بدون حقوق، نحوه اخذ آن، شرایط بازگشت به کار و سایر موارد به چه صورت باشد.

البته به این مورد باید توجه کرد که مدت زمان استفاده از مرخصی بدون حقوق در ماده 16 قانون کار به همراه مرخصی تحصیلی آمده و از همین جهت مدت 2 ساله برای آن پیش‌بینی گردیده است.

همچنین توجه به این نکته ضروری است که کارگر و یا کارمند تنها زمانی می‌تواند مرخصی بدون حقوق دریافت کند که به کارفرما درخواست آن را داده باشد و کارفرما نیز با درخواست مرخصی بی‌حقوق او موافقت نماید.

به عبارت دیگر صرف آن که کارگر یا کارمند از دریافت حقوق ماهیانه و دستمزد خود چشم‌پوشی کند کافی نیست و امکان ترک محل کار بدون اطلاع کارفرما را ندارد.

وکلای سایت وکیل کار 24 این نکته را نیز خاطر نشان کردند که اگر کسی اقدام به اخذ مرخصی بدون حقوق برای ادامه تحصیل کرد و در این مدت تحصیل او به پایان نرسید، این حق را دارد که برای 2 سال دیگر این مرخصی را تمدید کند.

همچنین اگر زنی مجبور به همراهی همسر خود در ماموریتی شد، می‌تواند در صورت رضایت کارفرما، مرخصی بدون حقوق دریافت کند و حداکثر میزان مرخصی بدون حقوق برای این زن، 6 سال خواهد بود.

دریافت و استفاده از مرخصی بدون حقوق چه مراحل و شرایطی دارد؟

در قانون کار شرایط دریافت مرخصی بدون حقوق پیش‌بینی گردیده است. برای دریافت مرخصی بی‌حقوق لازم است که مواردی را در نظر داشته باشید، این موارد عبارت هستند از:

• شخص متقاضی مرخصی بدون حقوق باید در طول سال از تمام مرخصی استحقاقی خود که برابر با یک ماه در سال است استفاده کرده باشد.
• کارگر یا کارمندی که تقاضای دریافت مرخصی بدون حقوق را دارد باید به کارفرما یا مسئول مربوطه ثابت کند که واقعا به مرخصی احتیاج دارد.
• نیروی کار که خواهان مرخصی بدون حقوق است، هرگز نمی‌تواند محل کار را برای رفتن به مرخصی بدون حقوق بدون اجازه کارفرما ترک نماید. هر نوع ترک محل کار بدون اجازه و رضایت کارفرما ممکن است ترک کار تلقی گردد. پس برای دریافت مرخیص بدون حقوق حتما رضایت کارفرما یا مسئول مربوطه را جلب نمایید تا بتوانید از این مرخصی استفاده کنید.

نکته بسیار مهمی که باید مورد اشاره قرار بگیرد این است که مرخصی بدون حقوق مخصوص کارمندان و یا کارگران رسمی است و کارمندان و کارگران آزمایشی امکان دریافت مرخصی بدون حقوق را ندارند.

البته چند حالت کلی تعیین گردیده است که اگر وجود داشته باشد نیروی کار می‌تواند تقاضای مرخصی بی‌حقوق به کارفرمای خود بدهد، این حالات از قرار زیر است:

1. کارمند از تمامی مرخصی‌های استحقاقی خود در طول سال استفاده کرده باشد، اما برای او شرایط و یا مشکل خاصی پیش آمده که نیاز به دریافت مرخصی دارد.
2. در صورتی که کارگر بر اثر یک بیماری از 4 ماه مرخصی استعلاجی خود استفاده کرده باشد، اما با وجود آنکه دکتر تعیین نکرده بیماری او صعب العلاج است، شخص بر اثر همان بیماری توانایی کار کردن نداشته باشد.
3. زن و یا مردی مجبور به اخذ مرخصی و ترک کار برای همراهی کردن همسر خود در ماموریت در محلی خارج از محل کار شود.
4. زمانی که کارگر یا کارمند تصمیم بگیرد که ادامه تحصیل بدهد.

نحوه بازگشت به کار بعد از به پایان رسیدن مدت مرخصی بدون حقوق

چنانکه پیش از این اشاره کردیم یکی از مواردی که باعث به تعلیق در آمدن قرارداد کار می‌شود، مرخصی بدون حقوق است.

زمانی که کارگر یا کارمندی اقدام به دریافت مرخصی بی حقوق می‌کند، پس از آن که مدت مرخصی پایان یافت، می‌تواند به کار خود بازگردد. در ماده 16 قانون کار این موضوع به صراحت مورد پیش بینی قرار گرفته است.

به موجب این ماده قرارداد کارگرانی که مطابق این قانون از مرخصی تحصیلی و یا دیگر مرخصی‌های بدون حقوق یا مزد استفاده می‌کنند، در طول مرخصی و به مدت دو سال به حال تعلیق در می‌آید.

بنابراین به دلیل آنکه در مدت مرخصی بدون حقوق، قرارداد کار به حالت تعلیق درآمده است، کارفرما این حق را ندارد که از قبول کارگر یا کارمند بر سر کار خود امتناع ورزیده و جلوگیری کند و در واقع موظف است که وی را بپذیرد.

اما اگر خود کارگر پس از مرخصی بدون حقوق تمایل به بازگشت به محل کار را نداشته باشد، جریان متفاوت خواهد بود. این مورد را کمی جلوتر بررسی خواهیم کرد.

شرایط بیمه در مرخصی بدون حقوق به چه صورت است؟

مسئله‌ای که در مرخصی بی حقوق وجود دارد این است که در طول مدت مرخصی، به کارگر یا کارمند حقوق و مزایای ماهیانه‌اش پرداخت نمی‌شود.

بیمه نیز یکی از مزایایی است که کارگر و یا کارمند با اشتغال بدست می‌آورند و در زمانی که در مرخصی بدون حقوق هستند، از این مزیت بی‌بهره خواهند بود.

البته لازم به ذکر است که اگر کارگر برای آن که سابقه بیمه خود را طی کرده و از مزایای درمانی آن استفاده کند، می‌تواند به موجب ماده 39 قانون خدمات کشوری، حق بیمه خود را از طریق محل کار بپردازد.

به عبارت دیگر در چنین حالتی فرد برای اینکه حق بیمه خود را از دست ندهد باید حق بیمه، کسور بازنشستگی سهم خود و کارفرما را به سازمان بیمه بپزدازد.

این نکته را فراموش نکنید که مدت زمانی که شخص در مرخصی بدون حقوق به سر می‌برد، داخل در سابقه کاری او به حساب نمی‌آید و از روزی که به کار بازگردد، سابقه کاری وی مجددا حساب می‌شود.

پس  چنین می‌توان گفت که اگر در مدت مرخصی بی حقوق، شخص کارگر یا کارمند حق بیمه خود را به صورت ماهانه و به طور مرتب پرداخت کند، مدتی که در مرخصی است در سابقه کاری او حساب خواهد شد.

حاضر نشدن نیروی کار بعد از پایان مدت مرخصی

بارها به این موضوع اشاره کردیم که زمانی که نیروی کار مرخصی بی‌حقوق دریافت می‌کند قرارداد کار او با کارفرما به حالت تعلیق در می‌آید و فسخ نمی‌شود.

از همین جهت پس از پایان یافتن مدت مرخصی، کارگر یا کارمند می‌تواند به سر کار خود بازگردد. کارفرما نیز موظف خواهد بود که بازگشت وی بر سر کار را بپذیرد.

وظیفه کارگر یا کارمندی که به مرخصی بدون حقوق رفته این است که به محض پایان یافتن مدت مرخصی، به کار بازگردد.

در صورتی که وی تمایلی به بازگشت به کار پس از اتمام مدت مرخصی نداشت، لازم است که به محل کار مراجعه کرده و درخواست استعفا دهد و پس از آن که با درخواست استعفای او موافقت شد، محل کار را ترک نماید.

اگر کارگر بدون ارائه دلیل موجه، پس از آنک ه مدت مرخصی پایان پذیرفت بر سر کار حضور نیابد، به این معناست که به صورت یک طرفه قرارداد کار را فسخ کرده و کارفرما این حق را دارد که علیه او شکایت طرح کند.

در این زمینه افراد می‌توانند با متخصصان و کارشناسان حرفه‌ای سامانه وکیل کار 24 مشورت نموده و راهنمایی‌های لازم را دریافت کنند.

به طور کلی اگر کارگر یا کارمند نخواهد پس از اتمام مدت مرخصی بدون حقوق به کار بازگردد، باید استعفای خود را به کارفرما تقدیم نماید و هرگز نباید بدون دلیل کار را ترک کند.

آیا می‌توان در دوران کار کردن به صورت آزمایشی، مرخصی بدون حقوق دریافت کرد؟

متخصصان و کارشناسان سامانه وکیل کار 24 در پاسخ به این سوال می‌گویند کارمندان و یا کارگرانی که به صورت آزمایشی مشغول به کار بوده و قرارداد کار آن‌ها رسمی نیست، به موجب ماده 34 آیین نامه مرخصی، نمی‌توانند تقاضای دریافت مرخصی بدون حقوق کنند.

البته در این خصوص استثنائاتی وجود دارد که در ماده فوق الذکر بیان گردیده است. به موجب ماده 34 آیین نامه مرخصی‌ها استفاده از مرخصی بدون حقوق موقوف به اختتام دوره آزمايشی است و فقط در موارد زير ممكن خواهد بود:

1. مستخدم استحقاق مرخصي نداشته باشد و احتياجش به استفاده از مرخصی مسلم شود.
2. مستخدم قصد ادامه تحصيل داشته باشد و مدارك لازم را ارائه نمايد.
3. مستخدم ناگزير باشد به اتفاق همسرش به خارج از محل خدمت خود مسافرت كند.
4. مستخدم پس از استفاده از چهار ماه مرخصي استعلاجي سالانه به ‌سبب ادامه همان بيماري يا ابتلاء به بيماري ديگر قادر به خدمت نباشد و بيماري او هم صعب العلاج تشخيص نشود.

تبصره: اعطای مرخصی بدون حقوق به مستخدمين آزمايشی كه در طول خدمت آزمايشي با ارائه مدارک و به تشخيص مؤسسه متبوع خود نياز به‌ استفاده از مرخصي بدون حقوق داشته باشند حداكثر تا دو ماه متوالي با رعايت ساير مقررات اين فصل امكان‌پذير خواهد بود.

در پایان مقاله باید گفت که مرخصی، انواع آن و نحوه دریافت آن از مسائل مهمی است که هر کارگر یا کارمندی باید در خصوص آن اطلاع داشته باشد.

وکلای سامانه وکیل کار 24 تلاش کردند تا در این مطلب یکی از انواع مرخصی یعنی مرخصی بدون حقوق را به صورت کامل بررسی کنند. مرخصی بدون حقوق همانطور که از نامش برمیاید، یعنی مرخصی که بدون حقوق و مزایاست و کارگر در مدتی که در مرخصی است، حقوقی دریافت نمی‌کند.

همچنین مدت زمانی که نیروی کار در مرخصی بدون حقوق به سر می‌برد در سابق کاری او محسوب نمی‌شود.

نیروی کار برای دریافت مرخصی بی حقوق، باید موافقت کارفرما یا مسئول مربوطه را جلب کند، در غیر این صورت نمی‌تواند بدون هماهنگی با کارفرما محل کار را ترک کند.